Zoals ik in de vorige bijdrage al zei, ik neem nota's en copies, dikwijls zonder te weten wat ik er verder mee moet. Zo kwam ik een drietal maanden geleden op de veilingsite Romanticagony terecht. Ik volg de periodieke veilingen al een paar jaren, omdat de catalogus elke keer een zeer mooi staal vertegenwoordigt van wat er zoal op literair en anderssoortig vlak op de markt gegooid wordt. Altijd weer sta ik versteld van de prijzen die men nog steeds bereid is te geven voor oude boeken. Niet altijd ten onrechte, maar soms is het toch duidelijk dat de verkopers door het instellen van een te hoge minimumprijs het onderste uit de kan, en liefst nog een likje meer willen krijgen. Dikwijls betekent dat voor hen ook het lid op de neus. 

In de catalogus van 16 mei 2014 zag ik een aantal werken die me interesseerden, maar de meeste prijzen waren niet voor mijn portefeuille geschikt. Opvolgen mag wel, en kijk even naar het onderstaande lijstje. Mijn interesse is breed, maar geeft dan ook een staal van het aangebodene. De ingestelde prijzen en de hamerprijzen zijn beide soms verbazingwekkend.

In de Annales du Cercle Archéologique et Historique D'Audnaerde, 1908 2me Volume, 1re Livraison, wordt al gewag gemaakt van een schoolreglement, uitgevaardigd voor een nieuw op te richten College in Oudenaarde. Dat reglement werd op 23 januari 1782, opgesteld in liefst 34 punten, goedgekeurd door Burgemeester en Schepenen van Audenaerde. Ik heb er uitgebreid over gelezen en geschreven in mijn papieren dagboek.

Het besproken stuk werd ter veiling aangeboden, en er werd een raming tussen de 80 en de 100 euro ingesteld. De verkoop ging door aan 100 euro (+24´%). Het is voor de geschiedenis van Oudenaarde een niet onbelangrijk stuk, naast het eerste reglement uit 1782, omdat het de moeilijke weg, die het onderwijs in Vlaanderen en de lokale ontwikkeling alhier, in de Oostenrijkse en Franse perioden aflegde, mee helpt illustreren.

Om een indruk te geven van wat er zich op onderwijsvlak afspeelde, voeg ik een fragment uit het artikel, geschreven door Jos. Walters, pr. in de Annales.

""Den 25 Augustus 1616 hadden de Paters Jesuïeten, van Burgemeester en Schepenen der stad Audenaerde de toelating bekomen om "op te rechten binnen derzelver stadt een 'collegie van hun orde met alzulke vijf latynsche scholen omme de joncheyt te leeren'.
Wij moeten veronderstellen, dat het alhier met hun onderwijs gelegen was gelijk in de colleges, welke zij in andere steden bezaten. De lanijnsche tale was er het bijzonderste vak. 't Grieks werd om zoo te zeggen niet aangeleerd: het was genoeg er de grondbeginselen van te kennen. Geschiedenis en Aardrijkskunde gaf men alleen voor zooveel zij te pas kwamen bij de latijnsche schrijvers.
Maar den 21 Juli 1773 schafte Clemens XIV, door zijnen pauselijken brief Dominus ac Redemptor de sociëteit Jezus af.
Maria-Theresia bevool reeds den 13 september van hetzelfde jaar deze bul in de Oostenrijkse Nederlanden te doen uitvoeren.""

---> Maria-Theresia beval vlak daarna per brief het Gemeentebestuur van de Stad Oudenaarde contact op te nemen met de Bisschop, hem haar brief af te geven en te onderhandelen over de oprichting van een nieuwe, gelijkwaardige school die het onderwijs op het niveau van het voormalige Jesuiëtencollege kon handhaven. Kort daarop werden in gewijzigde vorm lessen gegeven in het voormalige college te Oudenaarde. Er zijn nog heel wat strubbelingen geweest, en een Koninklijk College werd geopend. Zonder al te veel succes, zo mocht blijken uit de cijfers van het aantal leerlingen: Uiteindelijk kwam het (onder Jozef II) allemaal goed in 1782, toen het 34-puntenreglement werd aanvaard, maar zoals geweten hadden de Fransen toch nog andere plannen; zij namen de macht in de Nederlanden definitief over in 1794-1795, en het onderwijs moest opnieuw hervormd worden. Wikipedia leert ons in heel kort bestek:

In 1794 werden de Oostenrijkse Nederlanden tijdens de Eerste Coalitieoorlog door de Eerste Franse Republiek veroverd en in 1795 geannexeerd. Oostenrijk erkende dit verlies met de Vrede van Campo Formio in 1797.

De kopie uit 1796 van het nieuwe reglement dat hierboven ter veiling voorgelegd werd, bewijst dat ook de Franse bezetting het onderwijs wel hervormd heeft. De Franse bezetting heeft het niet kunnen ontzielen.

Net zoals het geval is met het schoolreglement hierboven heb ik, maar dan onrechtstreeks, over Norge en meer bepaald over zijn entourage gesproken in mijn papieren dagboek. Ik heb een exclusief exemplaar van een dichtbundel, als eerste uitgave gereserveerd aan 3 personen: de auteur; de heer Norge die als mentor van de auteur bekend stond en Jacques Antoine, uitgever te Brussel. Dit boekje was de zoveelste vondst op de Brusselse vlooienmarkt van het Vossenplein, waar het tussen de meest afzichtelijke rommel lag begraven.

Zoals ik bij de inleiding van deze bijdrage zei: de ramingen die bij een veiling gehanteerd worden, zijn dan ook niet meer dan dat. Alles hangt af van de aanwezigheid van mensen die bereid zijn hun portefeuille te openen. Hopelijk is het schoolreglement in handen gekomen van iemand die er iets meer mee kan aanvangen dan alleen maar meer geld verdienen. Wat betreft de stukken betreffende de beroemde Franse dichter Norge, het was misschien een beter idee geweest deze stukken aan te bieden in die streek in Frankrijk waar Norge en zijn kompanen actief geweest zijn. En ik ben beslist blij met het werk waar verwezen wordt naar Norge en naar de Brusselse uitgever Antoine. Het boekje zal nu dus een dossier worden met enige bijkomende documentatie in mijn verzameling "dichtbundels in de sneeuw" (DIS).

Ik zal de volgende dagen deze bijdrage aanvullen met nieuwe besprekingen van verrassingen uit de veilingwereld.

Als ik gisteren, dat wil zeggen, zowat een uur geleden, een aanvulling deed op mijn voorgaande bijdrage, dan wist ik nog niet dat ik het geheim van de auteur genaamd Gustave Borgères zo goed als ontrafeld heb. Het is te laat om nu nog alles op een rijtje te zetten, maar ik geloof wel dat ik het voornaamste stuk van de puzzel gelegd heb. Ik weet wie hij is, ik weet wat hij geschreven heeft, en bovenal: ik heb een onuitgegeven typoscript van hem in mijn bezit.

Daar komt nog bij dat ik, bij het zoeken in de ordeloze hoop rommel waarin ik het gevonden heb, eveneens een drie of viertal boekjes in handen gehad heb, alle bekleed met een ex-libris, dat weliswaar verschillende voorstellingen had per boek, maar met een steeds weerkerend thema: de passer. Een van de boekjes was een werk van zijn eigen hand. Aangezien ik de verbinding op dat ogenblik niet kon maken met de auteur van wie ik het manuscript zou vinden, of net gevonden had, heb ik ze na een beetje twijfel toch maar laten liggen: je kunt niet elk boek waar een ex-libris in gekleefd is, meenemen. Dat breekt me nu wel zuur op, maar gedane zaken nemen geen keer.

Morgen heb ik niet de tijd om ook maar een letter te schrijven, maar vrijdag zal ik het totale verhaal doen. Deze jongen is blij om de vondst, maar ook triest, omdat hij de beduimelde boekjes met ex-libris niet gekocht heeft. De restauratie van het typoscript dringt zich nu op. U hoort nog van mij. 

Toevoeging op 29/06/2014: helaas, mijn vrijdag was veel te kort, en de zaterdag en zondag gaf me ook maar alleen deze avondlijke uren, die ik in een verkwikkelijke vermoeidheid wil verder slijten. Het zal voor "in de loop van volgende week" zijn.

Kuierend langsheen schabouwelijke stapels rommelige boeken en flodderig papier, viel mijn oog op een smoezelig ingebonden stapel, waarop met een houten pen of één of ander hulpmiddel, dat een dik lettertype mogelijk maakte, in donkerblauwe inkt geschreven staat: Gustave Borgères - Une Fille de la Fagne. In een kleiner lettertype, en met een normale pen geschreven, staat er: Copie Originale.

Het is een typoscript, gemaakt op minstens drie verschillende soorten papier, klaarblijkelijk gerecupereerd uit een ambtelijke omgeving. Dat is zichtbaar, omdat op de rugzijde van een deel van het papier gedrukt staat: "Vervolg brief van:". Het watermerk van de eerste drie of vier bladen is een duidelijk cijfer 5, gevat in een gestyleerde "kroontjespen". Het "brief"-papier draagt het watermerk NEVADA VELLUM E.H. & C. Vervolgens komt er papier met watermerk EXTRA STRONG. Daarna gaan we terug naar het 5-watermerk, terwijl het voorste en achterste schutblad, onbeschreven, klaarblijkelijk zonder watermerk is.

De auteur heeft al schrijvend-typend onmiddellijk correcties aangebracht, die ordentelijk met X-jes overtypt zijn, en waarboven of -onder naargelang van de mogelijkheden nieuwe tekst is aangebracht. De X-jes staan netjes op dezelfde hoogte als de oorspronkelijke tekst, en zijn dus duidelijk en cours de route aangebracht. Zo kan ik nog duidelijk de oorsprongelijke tekst lezen, bijvoorbeeld: "...je vous offre un petit chat..." wordt doorkruist, en veranderd in "...je puis vous offrir en compensation un jeune chat...". Ook veranderingen, later gedaan, komen veelvuldig en op elk blad voor, en daarbij is het handschrift soms zeer moeilijk leesbaar.

Het betreft een roman over een jongeman, die wegens ziekte een tijd doorbrengt in een gasthof in de "Fagne", de Hoge Venen, zeg maar, om terug aan te sterken. Hij maakt kennis met een groep jonge mensen, en het komt tot een liefdesrelatie, die aandoenlijk zedig wordt beschreven.

Ik ken de auteur niet, en via Google, ook via de gespecialiseerde universitaire catalogi vind ik maar één werk van hem terug, "Le poème des mains", uitgegeven bij Bruxelles Editions de la Belgique Artistique et Littéraire in 1914, in drie universitaire bibliotheken. Eén exemplaar is te koop gesteld tegen 20 of 22 euro, via Antiqbook. (zie ook de toevoeging hieronder)

Over de periode waarin dit geschreven is heb ik wat zoekwerk moeten verrichten. Ik heb het totale boek niet gelezen, en kan dus geen steun zoeken bij bijvoorbeeld de aanwezigheid van telefoon, telegraaf, auto's en andere details die toch een zekere periode zouden kunnen verraden. Het dichtwerk uit 1914 staat niet garant voor enige aanduiding terzake.

Het verhaal speelt zich af in de nabijheid van Malmédy. Als alternatief om een paar laarzen te gaan kopen om veenwandelingen te maken worden Spa, Verviers of Liège genoemd. Bij die wandeling naar Spa steken ze de Warche over, waar "déjà, quelques baigneurs s'ébattaient dans le bassin de natation à ciel ouvert que la rivière alimentait. Des campeurs s'étaient installés à proximité, et leurs appareils de radio tonitruaient à qui mieux mieux; leurs roulottes immobiles, ..."

Los doorbladerend kom ik op bladzijde IV/23, waar wel een beetje mogelijkheid tot tjidsbepaling staat: "Non loin de là, il y a aussi une curiosité à ne pas manquer, et qui est aussi un des repères les plus connus de l'endroit, c'est ce qu'on nomme 'la cabane du Nègus'. Un citadin aigri, quoique remarquablement cultivé - puisqu'il s'agit d'un ancien professeur ressemblant curieusement à Haïlé Sélassié, d'ou son surnom..." Als we nu weten dat Selassie geboren is op 23 juli 1893 en overleden op 27 augustus 1975, en dat hij keizer was van 1930 tot 1936, en van 1941 tot 1974, dan situeren we het schrijven van deze roman minstens na 1930. De foto hierboven betreft deze zogenaamde "Négus". Deze cabane is historisch, en bevond zich te Xhoffraix. Ze werd effectief gebouwd door een zich uit de wereld terugtrekkend leraar, in 1935, maar een blikseminslag in augustus 1937 besliste er anders over. Het geheel werd heropgebouwd, maar veel kleiner dan de oorspronkelijke cabane. Ongelooflijk maar waar, ook deze werd, nu door schietoefeningen van de Duitsers tijdens de oorlog, opnieuw vernietigd. Een derde, nog elementairder gebouw werd opgetrokken. Er wordt in de roman gerefereerd naar "le paiement de dommages problématiques, mogelijk ook oorlogsschade. "Malheureusement, cette baraque s'est délabrée au cours de la dernière guerre, ..." Deze laatste uitspraak geeft ons meteen zekerheid dat er al geschreven moet zijn na 1945, aangezien de slag om de Ardennen de streek nog in actieve oorlog ondergedompeld hield tot in de lente 1945 en over oorlogsschade werd nog pas later gesproken. De roman speelt zich dus al na-oorlogs af. Het verhaal van de cabane heb ik gevonden op deze koppeling.

De vermelding van deze cabane geeft me ook een vermoeden dat de schrijver effectief een franstalige Belg is, die na de oorlog misschien nog wat brood zocht in het schrijven van een roman die de mooie streek van de Hoge Venen bezong. Het is een veronderstelling, want mijn gewone bron, de Biographie Nationale, is niet met hem bekend. Ook nergens anders krijg ik biografische gegevens te pakken. Dus ook het ene dichtwerk, waarmee hij zijn naam nochtans vereeuwigd heeft en dat toch door een paar universitaire bibliotheken bewaard wordt, heeft geen aanleiding gegeven tot  zelfs maar een korte vermelding in zulk een belangrijk en volledigheid nastrevend werk.

Morgen ga ik trouwens uitzoeken of de mogelijkheid bestaat de beheerders van de pagina waarnaar ik verwijs via bovenstaande koppeling, op de hoogte te brengen dat hun cabane door Gustave Borgères opgevoerd is in een al dan niet gepubliceerde roman. (Even heb ik gespeculeerd op een nom de plume: Als de auteur Borgères nu eens Borgers geheten zou hebben? Maar nee, geen auteur te vinden met die naam)

Ik weet hoegenaamd niets over deze auteur. Wie deze schrijver kent, en/of meer van hem weet, mag mij graag contacteren.

Toevoeging 1 van 25/06/2014. In de Bibliographie de Belgique, 40°année 1914, vind ik na lang graven een eerste vorm van bibliografie terug. Onder nummer 1037 vind ik inderdaad het dichtwerk "Le Poème des mains" terug. En onder nummer 1344 blijkt de brave heer Borgères nog een werk uitgegeven te hebben: La nuit d'Ortygie. Légende barbare. Toute sa mort. Beide werken zijn uitgegeven bij de Editions de la Belgique artistique et littéraire.

Waarom Tante Google hierover in alle talen zwijgt, begrijp ik niet.

Toevoeging 2 van 25/06/2014. Eergisteren heb ik de Koninklijke Bibliotheek een mailtje gestuurd met de vraag of zij een (volledige) bibliografie en biografie van Borgéres bezitten. Tot nu toe geen antwoord gehad.

© Danny Peeters, Oudenaarde 18 juni 2014.
Mag ik vragen het copyright te respecteren?