De rijlessen van mijn zoon zijn vandaag letterlijk verdronken: we zijn onder een brug moeten stoppen met rijden, omdat je geen 10 meter ver kon kijken van de hevige regen! De weg stond bovendien zwaar onder water, en met de Schelde op 10 meter van ons af... de moeder van de porceleinwinkel, nietwaar?

Maar vandaag heb ik de gelegenheid gehad wat orde te scheppen in mijn boekenwereld. En zo kom je dan plots op een kleine verrassing uit, die nog niet aan het licht was gekomen.In 1988 gaf de North Carolina University Press een boekje uit met een aantal gedichten van Emily Dickinson. En wat zag ik? Er staat een ex-libris in. Van niemand minder dan van Bertien Buyl. En deze dichteres heeft in de eerste dagen van mijn eerste Andebijk-blog mijn zin om naar problemen en vooral naar hun oplossing zoeken gestimuleerd. 

Zij was de vriendin van een andere dichteres, Ria Scarphout, en tezamen hebben zij een verhalenbundel doorlopen op zoek naar taalfouten, om een volgende editie op te smukken met een beter taalgebruik. De link naar die taalsessie staat hier, maar vandaar moet je in de zoekfunctie de naam Ria Scarphout maar eens intikken: er zijn vier verschillende bijdragen waar ik één of beide damers laat opdraven.

Hoezeer de dichtkunst van Emily Dickinson Bertien aan het hart ging, wordt bewezen door het feit dat ze uitgerekend dit boekje kocht. wordt bewezen door het ISBN-nummer. Het boekje werd in de Verenigde Staten uitgegeven. Maar het merkwaardige is, dat het hier om zogenaamde nieuwe poëzie van Dickinson gaat. Nieuw is niet het juiste woord. Zoals elders uitgelegd, deze Amerikaanse dichteres was een geval apart. In grote mate onderhield ze kontakt met de buitenwereld via brieven, die door haar zus na haar dood voor een groot deel vernietigd werden.

William H. Shurr, uitgever en bezorger van deze "poems" heeft via een merkwaardige kunstgreep de nieuwe gedichten zelf gecreëerd. Dat is misschien een stap te ver: de gedichten zaten verwerkt in de tekst van haar behouden correspondentie. Deze werkwijze is dus geïnspireerd op een praktijk in tegengestelde zin, die Dickinson zelf toepaste: zij heeft poëzie verwerkt in haar brieven, Shur heeft ze naar boven gespit. Ik laat de woorden van de achterflap van het boekje zelf horen, omdat ik het beter niet - want ook niet beter - kan navertellen. Luister maar:

Gezelle, Guido - (Longfellow, H.W.) - The Song of Hiawatha. Overgedicht in 't Vlaamsch. Kortrijk, Beyaert (Uitgaven van het davidsvonds n° 50), 1886, 8vo, halflinnen, org. omsl. bewaard (gebr.). Goed ex.
Eerste druk. Ref. Boets p. 21.
geraamde prijs: 100 tot 120 euro. Hamerprijs: onverkocht.

In mijn Gezelleverzameling heb ik een originele uitgave van 1877 van het werkje: "Van den kleenen Hertog". Mijn vondst heeft in 2009 plaatsgevonden, en hier kan je alles lezen daarover. Ik geef onmiddellijk toe, en dat mag ook niet anders kunnen, dat mijn boekje een restauratie nodig heeft om tot zijn recht te komen. De feilen die ik opsom zijn realistisch, en het spreekt vanzelf dat zelfs gerestaureerd ik er geen nieuwe auto mee ga financieren. Maar wat ik hier tegenkom, op de veiling van 16 mei 2014 waarvan ik twee dagen geleden al enige loten heb besproken omdat ik ze speciaal opgevolgd heb, tart toch wel de verbeelding.

Wie goed nadenkt, gaat niet in op het aanbod om dit niet primair werk van Gezelle te kopen tegen een geraamde prijs die ergens tussen de 100 en 120 euro mocht liggen. Het doet me dan ook een genoegen dat er geen liefhebber bereid was zijn portefeuille te openen tegen die prijzen, waarop nog 24% veilingkosten moet toegelegd worden. Zelfs als na enige seconden een gebrek aan interesse blijkt, wordt door de veilingmeester soms de mogelijkheid geboden onder de openingsprijs, in dit geval zowat 80 euro, te bieden. En dus ging de verkoop niet door. Terecht, vind ik.

Toch is de vertaling van het werk van Longfellow voor Gezelle een belangrijke onderneming geweest. Vergeet niet dat hij al zijn hoop gesteld had op Engeland om zijn priesterschap een doel te geven. Als missionaris in protestants gebied zag hij zijn levenstaak weggelegd. Zijn kontakten  met de Anglo-Saksische wereld hebben hem zeer dicht bij dat doel gebracht, maar uiteindelijk zag zijn bisschop er het nut niet van in, en dwong hij Gezelle in een keurslijf, dat hem levenslang gekneld heeft. Als een offer heeft hij deze weigering altijd met zich meegedragen, maar het bloed kruipt altijd waar het niet kan gaan. De ontdekking van "The Song of Hiawatha" was voor hem een uitlaatklep. Het werk had een religieuze dimensie, die voldoende groot was om zand in de ogen van zijn tegenstanders te strooien, en in zijn vertaling en hervertelling heeft hij de heidense native american ten tonele gevoerd, die half menselijk half goddelijk, een christelijke dimensie aangereikt kreeg en zo perfect zijn dromen op papier kon waarmaken.

Anders was het gesteld met het volgende werk, dat mijn interesse ook kreeg, omdat ik er een oud exemplaar van bezit, weliswaar niet de eerste editie.

Ledeganck Karel Lodewijk - De Drie Zustersteden, vaderlandsche trilogie. Gent / Rotterdam, Hoste, Sybrand, 1846, 8vo, halflinnen carton., titel label op voorplat. Gaaf ex.
Originele uitgave van deze klassieker van de 19de-eeuwse Vlaamse literatuur. "Het dichterlijk evangelie van de Vlaamse beweging volgens Max Rooses. Bijzonder zeldzaam. Ref. Pretiosa Neerlandica, Gent 1988, 96.
geraamde prijs: tussen 120 en 150 euro. Hamerprijs: 260 euro.

De raming vind ik correct, de betaalde prijs is verbazend. Het is natuurlijk een werk in goede staat, en met de benodigde zeldzaamheid. Het is ook een onmiskenbaar belangwekkend werk van de Vlaamse literatuur. Maar meer dan het dubbele van de laagste raming noem ik een succes. Als de koper daar zijn 24% oplegt, zal hij wel blij geweest zijn, mag ik aannemen. Verbaasd mag ik wel zijn, het is eerder de verkoper die redenen heeft tot juichen. Ook de veiling werd er beter van.

Mijn belangstelling voor streuvels dateert niet van gisteren. Het mag dan ook niet verbazen dat het volgende lot opgevolgd werd.

Streuvels, Stijn - Land en leven in Vlaanderen. Amsterdam, Veen, 1923, 8vo, geïll. uitgeversband. Mooi ex.
1ste druk. Met opdracht van Ivonne Van Nieulande aan Agnes Monteyne. Ex-libris Prosper Arents. Ref. Roemans-Van Assche W. 49. Bijgevoegd: Weyns, J. - Brieven uit mijn bakhuis. Antw., eigen beheer, 1967, 8vo, linnen, geïll. stofomslag. Opgedragen aan S. Streuvels. Gezelle, G. -Loquela. Antw., De Nederlandsche Boekhandel, s.d., 8vo, half lederen band. (3 vol.)
geraamde prijs: tussen 100 en 150 euro; hamerprijs: 110 euro.

Hier ligt de zaak helemaal anders. Als de prijs dan ogenschijnlijk voldoet aan de raming, dan moet men de onderdelen van dit lot toch even bekijken. De 1ste druk van Land en Leven in Vlaanderen heeft een opdracht, maar een kort opzoekwerkje leverde toch geen noemenswaardige gegevens over beide dames. Waarmee niet gezegd is dat ze gewoon niemand zijn. Wel van belang is de vroegere eigenaar van het boek: Prosper Arents. De doorsnee literatuurliefhebber heeft op zich niets aan dat ex-libris, maar in de milieus van filologen en bibliofielen is Prosper Arents wel gekend als een gedreven schrijver van biografieën en (proeven van) bibliografieën, zoals bij dbnl te lezen valt in het overzicht van de literatuur.

De eerste toevoeging om dit lot te maken tot een veilingwaardig geheel (men zoekt toch altijd een zekere prijs per lot te kunnen bereiken voor de financiële efficiëntie van de veiling) betreft een boek van dr. Jozef Weyns, de eerste conservator van het provinciaal domein te Bokrijk, van wie ik hier een viertal werken liggen heb, waaronder 2 exemplaren van zijn opus magnum "Volkshuisraad in Vlaanderen", is meteen een auteursexemplaar, opgedragen aan Stijn Streuvels. Dat is niet niks. Hoe kwam dat exemplaar trouwens zomaar in de veiling terecht? Streuvels is overleden op 15 augustus 1969. Hij durfde af en toe wel eens een geschenk te geven aan iemand, maar het zou me verbazen als hij een dergelijk werk zou weggeschonken hebben, dat bovendien een opdracht aan hem bevatte: men geeft niet zomaar een geschenk weg. Wie kan dat geheim oplossen?

De tweede toevoeging zijn een aantal tijdschriften Loquela uitgegeven door Guido Gezelle. Niet bepaald zeldzaam, maar wel belangwekkend, je krijgt ze niet gratis.

De geraamde prijs van het lot en de hamerprijs bevestigen mekaar. Maar toch durf ik te stellen dat men hier meer had kunnen bieden. Het lot stond in het teken van Streuvels, en de toevoeging van de Loquela-tijdschriften grijpt dan maar naar de familieband tussen de schrijver en Nonkel Dichter. Het had (maar niet noodzakelijk) meer mogen zijn.

Zoals ik in de vorige bijdrage al zei, ik neem nota's en copies, dikwijls zonder te weten wat ik er verder mee moet. Zo kwam ik een drietal maanden geleden op de veilingsite Romanticagony terecht. Ik volg de periodieke veilingen al een paar jaren, omdat de catalogus elke keer een zeer mooi staal vertegenwoordigt van wat er zoal op literair en anderssoortig vlak op de markt gegooid wordt. Altijd weer sta ik versteld van de prijzen die men nog steeds bereid is te geven voor oude boeken. Niet altijd ten onrechte, maar soms is het toch duidelijk dat de verkopers door het instellen van een te hoge minimumprijs het onderste uit de kan, en liefst nog een likje meer willen krijgen. Dikwijls betekent dat voor hen ook het lid op de neus. 

In de catalogus van 16 mei 2014 zag ik een aantal werken die me interesseerden, maar de meeste prijzen waren niet voor mijn portefeuille geschikt. Opvolgen mag wel, en kijk even naar het onderstaande lijstje. Mijn interesse is breed, maar geeft dan ook een staal van het aangebodene. De ingestelde prijzen en de hamerprijzen zijn beide soms verbazingwekkend.

In de Annales du Cercle Archéologique et Historique D'Audnaerde, 1908 2me Volume, 1re Livraison, wordt al gewag gemaakt van een schoolreglement, uitgevaardigd voor een nieuw op te richten College in Oudenaarde. Dat reglement werd op 23 januari 1782, opgesteld in liefst 34 punten, goedgekeurd door Burgemeester en Schepenen van Audenaerde. Ik heb er uitgebreid over gelezen en geschreven in mijn papieren dagboek.

Het besproken stuk werd ter veiling aangeboden, en er werd een raming tussen de 80 en de 100 euro ingesteld. De verkoop ging door aan 100 euro (+24´%). Het is voor de geschiedenis van Oudenaarde een niet onbelangrijk stuk, naast het eerste reglement uit 1782, omdat het de moeilijke weg, die het onderwijs in Vlaanderen en de lokale ontwikkeling alhier, in de Oostenrijkse en Franse perioden aflegde, mee helpt illustreren.

Om een indruk te geven van wat er zich op onderwijsvlak afspeelde, voeg ik een fragment uit het artikel, geschreven door Jos. Walters, pr. in de Annales.

""Den 25 Augustus 1616 hadden de Paters Jesuïeten, van Burgemeester en Schepenen der stad Audenaerde de toelating bekomen om "op te rechten binnen derzelver stadt een 'collegie van hun orde met alzulke vijf latynsche scholen omme de joncheyt te leeren'.
Wij moeten veronderstellen, dat het alhier met hun onderwijs gelegen was gelijk in de colleges, welke zij in andere steden bezaten. De lanijnsche tale was er het bijzonderste vak. 't Grieks werd om zoo te zeggen niet aangeleerd: het was genoeg er de grondbeginselen van te kennen. Geschiedenis en Aardrijkskunde gaf men alleen voor zooveel zij te pas kwamen bij de latijnsche schrijvers.
Maar den 21 Juli 1773 schafte Clemens XIV, door zijnen pauselijken brief Dominus ac Redemptor de sociëteit Jezus af.
Maria-Theresia bevool reeds den 13 september van hetzelfde jaar deze bul in de Oostenrijkse Nederlanden te doen uitvoeren.""

---> Maria-Theresia beval vlak daarna per brief het Gemeentebestuur van de Stad Oudenaarde contact op te nemen met de Bisschop, hem haar brief af te geven en te onderhandelen over de oprichting van een nieuwe, gelijkwaardige school die het onderwijs op het niveau van het voormalige Jesuiëtencollege kon handhaven. Kort daarop werden in gewijzigde vorm lessen gegeven in het voormalige college te Oudenaarde. Er zijn nog heel wat strubbelingen geweest, en een Koninklijk College werd geopend. Zonder al te veel succes, zo mocht blijken uit de cijfers van het aantal leerlingen: Uiteindelijk kwam het (onder Jozef II) allemaal goed in 1782, toen het 34-puntenreglement werd aanvaard, maar zoals geweten hadden de Fransen toch nog andere plannen; zij namen de macht in de Nederlanden definitief over in 1794-1795, en het onderwijs moest opnieuw hervormd worden. Wikipedia leert ons in heel kort bestek:

In 1794 werden de Oostenrijkse Nederlanden tijdens de Eerste Coalitieoorlog door de Eerste Franse Republiek veroverd en in 1795 geannexeerd. Oostenrijk erkende dit verlies met de Vrede van Campo Formio in 1797.

De kopie uit 1796 van het nieuwe reglement dat hierboven ter veiling voorgelegd werd, bewijst dat ook de Franse bezetting het onderwijs wel hervormd heeft. De Franse bezetting heeft het niet kunnen ontzielen.

Net zoals het geval is met het schoolreglement hierboven heb ik, maar dan onrechtstreeks, over Norge en meer bepaald over zijn entourage gesproken in mijn papieren dagboek. Ik heb een exclusief exemplaar van een dichtbundel, als eerste uitgave gereserveerd aan 3 personen: de auteur; de heer Norge die als mentor van de auteur bekend stond en Jacques Antoine, uitgever te Brussel. Dit boekje was de zoveelste vondst op de Brusselse vlooienmarkt van het Vossenplein, waar het tussen de meest afzichtelijke rommel lag begraven.

Zoals ik bij de inleiding van deze bijdrage zei: de ramingen die bij een veiling gehanteerd worden, zijn dan ook niet meer dan dat. Alles hangt af van de aanwezigheid van mensen die bereid zijn hun portefeuille te openen. Hopelijk is het schoolreglement in handen gekomen van iemand die er iets meer mee kan aanvangen dan alleen maar meer geld verdienen. Wat betreft de stukken betreffende de beroemde Franse dichter Norge, het was misschien een beter idee geweest deze stukken aan te bieden in die streek in Frankrijk waar Norge en zijn kompanen actief geweest zijn. En ik ben beslist blij met het werk waar verwezen wordt naar Norge en naar de Brusselse uitgever Antoine. Het boekje zal nu dus een dossier worden met enige bijkomende documentatie in mijn verzameling "dichtbundels in de sneeuw" (DIS).

Ik zal de volgende dagen deze bijdrage aanvullen met nieuwe besprekingen van verrassingen uit de veilingwereld.